diamentowy kryptki czar

Do tej pory zarówno Halloween jak i Święto Zmarłych zapisały się na stronach tego bloga wpadkami.
W obu przypadkach wynikały z błogiej ignorancji i z tego, że ani z jednym, ani z drugim świętem mi nie po drodze.
Tym bardziej dziwne jest, że - w jakiś przewrotny i zgoła niezrozumiały (szczególnie dla mnie samej) sposób - śmierć i okołośmiertne tematy często panoszą się wśród moich wyspiarskich refleksji.
 
I nie wynika to, bynajmniej, z mojej fascynacji śmiercią, a raczej z zaskoczenia faktem, iż tudzie odbierają i przeżywają to 'zjawisko' na tak wiele odmiennych sposobów.

Próbuję zrozumieć, dlaczego niektórzy potrzebują choć w jednej fotografii utrwalić zmarłe przedwcześnie dziecko, a innym nie przeszkadza 'zutylizowanie' ukochanego i spuszczenie resztek do kanalizacji miejskiej.

Zastanawiam się, dlaczego jednym potrzebna jest corocznie zapalana na grobie świeczka, a inni pośmiawszy się i powspominawszy na pogrzebie zmarłego przyjaciela oddają go na zawsze w chłodne objęcia urzędowo koszonego, przykościelnego, nigdy nie odwiedzanego cmentarzyka.

Dziwi mnie zarówno 'gotyckie' obsesyjne zafascynowanie śmiercią, rozmowami z duchami i zabijaniem zombie (czymkolwiek by to miało być :)), jak i niemal mechaniczne (choć nie bez empatii) mycie trupów w kostnicy czy radość z powodu efektywnie przeprowadzonej sekcji zwłok, w efekcie której można było wyjaśnić nieznane dotąd okoliczności czyjejś śmierci.


Nie przypadła mi do gustu ani moda na wszechobecne czaszki (na majtkach, torebkach damskich czy breloczkach), nie zafascynowała warta pięćdziesiąt milionów funtów inkrustowana diamentami czaszka Damiena Hirsta.
Choć już złudzenie optyczne 'Marności nad Marnościami' (All is vanity) Allana Gilberta ma w sobie coś przyciągającego.

Ostatnio natknęłam się na artykuł, który - sądząc po liczbie linków w internecie - poruszył już niemalże cały świat.
Właściwie, to powinnam napisać 'sądząc po liczbie zdjęć'.
Te bowiem dużo częściej są kopiowane, powielane, wklejane i opisywane.
Kiedy jednak chciałam dowiedzieć się czegoś więcej na temat genezy powstania fotografowanych 'obiektów', informacje zdawały się dobrze poukrywać w wirtualnych zakamarkach.
Siedzę więc i próbuję ułożyć kolejną część układanki o ludzkiej naturze.
Uspokajam emocje, staram się zatrzymać myśli, zadaję sobie pytania.
I piszę kolejny wpis do 'śmiertelnej' kolekcji ...

***

W 1578 po niemieckojęzycznej części Europy zaczęła rozprzestrzeniać się wieść o znalezionych w rzymskich katakumbach setkach zwłok, które - jak chciano wierzyć - należały do wczesnochrześcijańskich męczęnników.
Niedługo po tym spora część ze znalezionych tam szkieletów została wydobyta i rozwieziona po przetrzebionych reformacją kościołach katolickich.
Próby Marcina Lutra, by wybić ludziom z głowy czczenie obrazów, modlenie się do figurek, szukanie pośredników między Bogiem a człowiekiem czy wybłagiwanie sobie odpuszczenia win przez niebiańskich wstawienników nie powiodły się w pełni.
I o ile protestantyzm (w jego różnych formach i odłamach) zaczął być religią dominującą w wielu krajach anglo-saskich, katoliccy kontreformatorzy nie umieli do końca rozstać się dotychczasowymi doktrynami i symbolami.

Potrzeba zastąpienia zniszczonych przez reformację relikwii była tak silna, że znalezione w Rzymie szkielety 'zaadoptowano' i przyjęto na łono kościoła katolickiego jako nowych świętych, mimo, iż nie spełniali chociażby tak nieodzownego 'warunku świętości' jakim była kanonizacja. Ciała nie były też nadnaturalnie zachowane (co, jak głosi tradycja, ponoć zdarzało się niektórym).*
Nowi święci mieli się stać symbolem odnawiającej się siły kościoła katolickiego

Jak przebiegała ekshumacja i transport szczątek na początku XVII wieku?
Nie udało mi się dociec.
Wiadomo natomiast, że przywożone z nakazu Watykanu na tereny (głównie) Niemiec, Szwajcarii i Austrii nowo odnalezione 'relikwie' były oddawane w ręce specjalnie do tego wyznaczonych, oddanych kościołowi zakonnic, które wierzyły w sens męczeństwa, w świętych obcowanie i dlatego właśnie były zdolne czyścić kości 'świętych' i ozdabiać je najpiękniejszymi klejnotami z taką pieczołowitością.

Cały ten splendor miał bowiem na celu przypominać wiernym o niebiańskich bogactwach, jakie czekają po śmierci na tych, którzy wytrwają w wierze.

Starannie poskładane, często zabezpieczone podobnym do gazy materiałem ciała (bo część z nich, zakonserwowana lub zasuszona w korzystnym mikroklimacie katakumb miała formę zmumifikowaną) były ozdabiane fantazyjnie udrapowanymi, ociekającymi przepychem szatami, złotymi koronkami i ubierane w peruki czy finezyjne nakrycia głowy, a nierzadko też w zbroje i korony.
 

święty Albert
 

święty Felix

Szkielety po precyzyjnym liftingu układano lub sadzano w wyszukanych pozach, ukrywając zgniliznę ciał pod niezniszczalnym metalami szlachetnymi, a zwycięstwo życia nad śmiercią pozorując władczymi gestami, przepychem i iście królewskimi precjozami.
Następnie nadawano im niebiblijne (być może apokryficzne) imiona, umieszczano w nawach, kryptach i kaplicach katolickich świątyń i wznoszono na piedestał nowomianowanych świętych.
Na patronów miasteczek i gmin, podnoszących prestiż tych miejsc. 

Święty Deodatus

 Święty Walenty

Nie było im jednak dane długo tam pozostać.
Oświecenie, ze swym racjonalizmem i zeświecczeniem, bez używania argumentów religijnych, a li i jednynie empirycznych, uznało 'niebiańskie ciała' jako fałszywe relikwie i nakazało - ustami jego piewców - usuwanie szkieletów ze świątyń.
Wiele z nich prawdopodobnie zniszczono. Jednak część sprzedano (sic!) albo ukryto w kryptach prywatnych grobowców lub w umiejscowionych w odludnych miejscach kapliczkach i wiejskich kościółkach.

Trzecie 'życie' odzyskały dzięki historykowi sztuki dr Paulowi Koudounarisowi, który prowadził badania nad wykorzystywaniem szczątków ludzkich w rytuałach religijnych i w miejscach kultu. W poszukiwaniu nieodkrytych ossuariów (miejsc przechowywania kości) autor książki 'The Empire of Death' udał się do wschodnich Niemiec, gdzie fotografował krypty w lokalnym kościółku. Pewnego dnia podszedł do niego mieszaniec tejże wsi i zaproponował, że zaprowadzi go w miejsce, gdzie znajduje się dość osobliwy szkielet.

 

 

 ossuaria; zdjęcie środkowe przedstawia kapliczę czaszek w Czermnej (nawet nie wiedziałam, że w Polsce są takie miejsca)

Koudounaris poczuł się, jak sam wspomina, jak bohater baśni Braci Grimm.
Wkrótce okazało się, że nie jest to odosobnione znalezisko i że okolica kryje w sobie niejedną zagadkę.
Efektem jego poszukiwań było nie tylko szybko zyskane przezwisko 'Indiana Bones', ale też książka z niesamowitymi zdjęciami, którą autor będzie podpisywał na odtwarciu swojej wystawy pt. 'Heavenly Bodies' w Los Angeles, 1-go listopada 2013.

Większość z owych szkieletów okazała się prawdziwymi 'trupami w szafie' (skeletons in the closet), jako że obecnie kościół katolicki stara się nimi nie afiszować, wobec i tak gorącego (=krytykowanego) tematu relikwii. Przywiezione 'znikąd', ogłoszone 'świętymi szczątkami' doczekały się momentu prawdy - gdy trzeba było przyznać, że de facto nie wiadomo, do kogo należały przyozdobione kości.
'Świętych z Katakumb' zaczęto więc ponownie usuwać.

Część z nich została ukryta lub przewieziona (który to już raz?) w miejsca odosobnione, niedostępne dla szerszej publiczności. Jeden z nich został np. znaleziony w Szwajcarii, w schowku na parkingu, gdzie tkwił wcisnięty między stare meble przez ostatnie 60 lat.

Poza tym - jako że wartość materialna klejnotów jest bardo trudna do wycenienia (nie tylko wartość samych kamieni szlachetnych i metalu, ale też wartość robionych ręcznie ozdób, których wykonanie zajmowało czasami po parę lat!) - prawdopodobnie zabezpieczenie ich przed kradzieżami stanowi dość istotny problem.

Muszę przyznać, że jest w tych zdjęciach jakieś makabryczne piękno.
Oglądałam je z wypiekami na policzkach.

święty Walery

I tak jak próbowałam wyobrazić sobie panią Nemeczkową pędzącą do fotografa na ostatnią sesję zdjęciową ze zmarłym synkiem, tak tu wczułam się w rolę siedemnastowiecznych zakonnic, które musiały babrać się z mocno (spójrzmy prawdzie w oczy) nieświętymi, śmierdzącymi kośćmi.
Próbowałam wyobrazić sobie, jaka siła musiałaby mnie zmusić do dotykania się ludzkich resztek, nawet jeśli należałyby one do moich zmarłych setki lat wcześniej braci w wierze.
 

Czy wkładanie szafirowych rozet w puste oczodoły lub nizanie na spowite w resztki całunu kosteczki rąk misternych koronek i ociekających rubinami pierścieni dałoby mi jakąkolwiek nadzieję na szczęście w życiu pośmiertnym? 

  

 święta Lucjanna z Ennetach

Czy owijanie wypolerowanej czaszki złotymi girlandami, ubieranie konstrukcji z żeber w metalową zbroję albo drapowanie pereł wokół sfingowanej szyi mogłoby przybliżyć mnie do Boga?

święty Benedykt

święta Gertruda

Czy piękno klejnotów pozwoliłoby mi na uwierzenie w zwycięstwo życia nad śmiercią?

święty Frydrych

Wzdrygam się na samą myśl.
I tym bardziej dziwi mnie dość osobliwa pasja Paula Koudounariusa.
Choć mieszanka artysty z naukowcem sporo tu chyba tłumaczy.
Jak sam mówi w jednym z wywiadów:

Nie ma to dla mnie znaczenia czy ludzie ci byli męczennikami czy nie, gdyż stali się oni czymś innym [niż zwykłymi szkieletami]. Stali się w pierwszej kolejności najpiękniejszym dziełem sztuki stworzonym z ludzkich kości, jakie kiedykolwiek powstało, ponieważ wymagało niezwykłych zdolności. Są wybitnym dziełem. Widać w nich rzemiosło, umiejętności, miłość i piękno w czystej postaci, nawet jeśli ich makabryczna elegancja jest dosadna, a patrzenie na nie może wręcz sprawiać ból. Dlatego też chciałem zmienić cały kontekst, gdyż nie jest już teraz ważne, kim ci ludzie byli. Ważne jest, czym się stali. A stali się przepięknymi dziełami sztuki, i co więcej, stali się - co nam, żyjącym we współczesnym świecie ludziom trudno jest sobie wyobrazić - członkami społeczności, w której życie i śmierć zamieszkiwały w zgodzie.

Dla mnie śmierć jest wrogiem. Złodziejem, gwałcicielem, mordercą.
Nie oswajam jej.
Przeganiam ją.

Ale próbuję zrozumieć ludzi, którzy żyją z nią w niemym porozumieniu, w niemalże symbiotycznym związku, odkurząjąc kości zmarłych przed nimi ludzi, zupełnie, jak by to były antyki odziedziczone po babci ...

A was przerażają czy zachwycają te dzieła sztuki?
I czy są to w ogóle dzieła sztuki czy raczej zahaczające o okultyzm praktyki?
Czy wystawianie ciał zmarłych na widok publiczny lub wielokrotne manipulowanie ich pozostałościami nie ma w sobie czegoś przerażającego i odrzucającego?
A może to nieodłączna część ludzkiej natury?
Chcielibyście zobaczyć te 'eksponaty' 'na żywo' :), czy uważacie, że należałoby je pochować i raz na zawsze zostawić w spokoju?
Czy ...

________________________________________________________

* Od razu zaznaczam, że podane tu informacje doktrynalne zaczerpnęłam z przeczytanych artykułów. Nie konsultowałam ich z Katechizmem Kościoła Katolickiego, ani innymi wykładniami, więc z góry (a dosłownie rzecz ujmując z dołu :))) przepraszam za ewentualne uproszczenia i nieścisłości.

Ps. Miałam nie ulegać halloweenowej presji, ale sami rozumiecie - temat się sam nawinął :)))

PS2. Źródełka: 

The Huffington Post 
Histories of things to come
Empire de la mort - stąd pośrednio lub bezpośrednio pochodzą zdjęcia 'heavenly bodies', które są autorstwa Paula Koudounariusa

PS3. Tytuł wpisu inspirowany uroczą piosenką Młynarskiego, z benefisu Jacka Wójcickiego - summa summarum nie udało mi się do niej najwiązać, ale tytuł mi się spodobał, więc został - a dla rozluźnienia nastroju - voila: 

 

czwartek, 31 października 2013